Mixed Modes in the European Social Survey

Vragenlijstonderzoek is een belangrijke methode om uitspraken te kunnen doen over wat er leeft in de bevolking en hoe er wordt gedacht over verschillende zaken, zoals de gelijkheid van minderheidsgroepen, eenzaamheid, of het functioneren van nationale instituties. Het is daarbij van belang om een goede afspiegeling van de bevolking te ondervragen. Het blijkt echter dat specifieke groepen moeilijk te ondervragen zijn, doordat ze moeilijk te bereiken zijn of minder bereid zijn de tijd te nemen voor het invullen van een vragenlijst. Met name jongvolwassenen, voltijdswerkenden, inwoners van grote steden en etnische minderheden zijn moeilijk te bereiken. Het doel van dit project was te onderzoeken hoe deze groepen beter bereikt kunnen worden. Er is een experiment uitgevoerd waarbij potentiële deelnemers aan vragenlijstonderzoek (respondenten) ofwel telefonisch ofwel persoonlijk door interviewers benaderd werden. Vervolgens konden respondenten kiezen om een internetvragenlijst in te vullen óf door een interviewer persoonlijk of via de telefoon ondervraagd te worden. Respondenten die kozen voor de internetvragenlijst kregen een deel van de vragenlijst video-opnames van een interviewer die de vraag voorleest te zien. Uit het experiment bleek dat met name jongvolwassenen en voltijdswerkenden een sterke voorkeur hebben voor het invullen van een internetvragenlijst. Door in vragenlijstonderzoek deze mogelijkheid aan te bieden zouden deze groepen dus beter gerepresenteerd kunnen worden. De ondervragingsmethode kan echter ook invloed hebben op de manier waarop respondenten antwoord geven. Respondenten kunnen namelijk, vooral als ze zelf een vragenlijst invullen, gemakzuchtig te werk gaan, waarbij ze niet zorgvuldig over hun antwoorden nadenken (een fenomeen dat bekend staat onder de naam ‘satisficing’). Daarnaast kunnen respondenten, vooral als ze ondervraagd worden door een interviewer, hun antwoorden aanpassen aan sociale normen (sociaal-wenselijk antwoorden), waarbij bijvoorbeeld politiek-correcte meningen worden gegeven of ongezond gedrag niet wordt gerapporteerd Op basis van eerder onderzoek werd verwacht dat wanneer in internetvragenlijsten gebruik gemaakt wordt van video’s, respondenten eerder geneigd zouden zijn tot sociaal wenselijk antwoorden. Uit het experiment dat in het kader van dit project is uitgevoerd bleek echter dat de mate van sociaal-wenselijk antwoorden en de mate van gemakzuchtig antwoorden in de internetvragenlijst met video gelijkwaardig was aan de internetvragenlijst zonder video, terwijl de antwoorden op beide internetvragenlijsten wel verschilden van de telefonische en de persoonlijke interviews. Hieruit kan geconcludeerd worden dat het toevoegen van video-opnames in een internetvragenlijst de kwaliteit van antwoorden niet verbeterd, maar ook niet verslechterd. Het fenomeen sociaal-wenselijk antwoorden is verder onderzocht aan de hand van drie experimenten. Dit leverde meer inzichten op over hoe de gevoeligheid van specifieke vragen voor sociaal-wenselijk antwoorden kan worden vastgesteld.