A Gendered Reading of Conduct Books

Aan het einde van de achttiende eeuw doen zich een aantal veranderingen voor in de adviesliteratuur voor jongvolwassenen. Deze wijzigingen betreffen zowel de inhoud als de stijl van dit type adviesboek. De boeken geven nieuwe gedragsregels, die lezers moeten voorbereiden op hun toekomstige verantwoordelijkheden. Deze regels worden verder op een specifieke, retorische wijze gepresenteerd, waardoor lezers als het ware worden gedwongen de gegeven adviezen op te volgen. Door deze veranderingen wordt het vormende karakter van dit genre versterkt.
Genoemde wijzigingen houden verband met twee belangrijke ontwikkelingen in de Verlichting. Deze zijn allereerst ingegeven door Rousseau’s visie op adolescentie. Ook dragen ze het stempel van het debat over de ‘natuur’ van de vrouw.
Hoe maken auteurs van adviesboeken gebruik van de nieuwe visies op de jeugd en de vrouw om jongvolwassenen te disciplineren? Om deze vraag te beantwoorden wordt met name ingegaan op de presentatie van de adviezen. Immers, uit de verwoording van de regels kunnen impliciet gelaten opvattingen betreffende adolescentie en gender worden gedistilleerd.
Qua stijl verschillen adviesboeken voor jonge mannen én die voor jonge mannen en jonge vrouwen met gidsen voor jonge vrouwen. In de boeken voor jonge mannen wordt slechts één stijl gehanteerd, en wel de nieuwe, vormende stijl. Adviesliteratuur voor jonge vrouwen geeft daarentegen meerdere stijlen te zien: in de bespreking van seksualiteit en partnerkeuze kan de nieuwe stijl worden aangetroffen, terwijl in de behandeling van andere onderwerpen heel andere manieren van presenteren zijn toegepast.
Om deze verschillen in presentatie te illustreren, worden de adviezen betreffende seksualiteit en werk besproken. De bespreking van seksualiteit in adviesboeken voor mannen komt wat inhoud en stijl betreft overeen met die in boeken voor vrouwen. In beide gevallen wordt seksualiteit aan de orde gesteld in het kader van de partnerkeuze. Daarbij wordt een goede partnerkeuze gesteld tegenover een slechte. Door middel van analogieën en contrasten wordt lezers duidelijk gemaakt dat een wederzijdse seksuele aantrekkingskracht aan de basis ligt van elke partnerkeuze. Seksuele aantrekkingkracht is geen probleem, zolang deze een kritische beoordeling van de toekomstige partner niet in de weg staat. Voor het maken van zo’n beoordeling ontvangen lezers duidelijke richtlijnen.
De bespreking van taken en verantwoordelijkheden in de gidsen voor mannen verschilt van die in de gidsen voor vrouwen. Adviezen betreffende de werkkring in de boeken voor mannen geven hetzelfde patroon te zien als die betreffende seksualiteit: een gedisciplineerde levensstijl wordt gesteld tegenover een luie en hedonistische. De goede levensstijl impliceert dat alle tijd wordt benut en dat zoveel mogelijk tijd wordt besteed aan werk. Om lezers tot discipline te brengen, wordt hen een reeks van concrete regels betreffende tijd en werk opgelegd. De bespreking van werkzaamheden in de adviesliteratuur voor vrouwen geeft een ander beeld te zien. Daarin wordt door middel van metaforen en metonymieën verband gelegd tussen huishouden, schoonheid, deugdzaamheid en vrouwelijkheid. De indruk wordt gewekt dat degene die huishoudelijke werkzaamheden verricht mooi, deugdzaam én vrouw is.
Uit deze vergelijking komen de effecten van de verschillende stijlen duidelijk naar voren: jongvolwassen mannen worden gevormd tot zelfstandigheid en verantwoordelijkheid. Jonge vrouwen worden op het vlak van de partnerkeuze eveneens gevormd tot verantwoordelijkheid, maar op alle andere terreinen tot vrouw.
Op het moment dat voor de eerste keer in de westerse geschiedenis de emancipatie van vrouwen wordt bepleit, pogen de auteurs van adviesliteratuur voor jonge vrouwen hun lezeressen over te halen aan de traditie rolverdeling vast te houden en huisvrouw en moeder te worden.