De voorwaarden voor (voortzetting van) strafrechtelijke detentie van onbepaalde duur

Nederland kent twee strafrechtelijke sancties die de pleger van een ernstig geweldsdelict voor onbepaalde tijd van zijn vrijheid kunnen beroven: de levenslange gevangenisstraf en de maatregel van terbeschikkingstelling met dwangverpleging (tbs). Beide vormen van vrijheidsbeneming kunnen duren tot de dood erop volgt. Op het eerste gezicht lijkt het verschil tussen beide sancties duidelijk: de straf dient ter vergelding van de schuld en de maatregel dient ter beveiliging van de samenleving tegen de veroordeelde en – zo mogelijk – tot diens behandeling. Dit onderscheid moet echter worden gerelativeerd; een levenslange gevangenisstraf wordt immers vaak juist opgelegd met het doel de samenleving tegen de gevaarlijke dader te beschermen. Dan dient die straf dus net als de tbs ter beveiliging. Omdat in een levenslange gevangenisstraf geen onderscheid wordt gemaakt tussen het vergeldende deel en het beveiligende deel van de sanctie, zoals in Duitsland en Engeland bv wel het geval is, kan de tenuitvoerlegging van de levenslange gevangenisstraf ontaarden in inhumane detentie, zeker als sprake is van levenslanggestraften die lijden aan een geestelijke stoornis en daardoor zichzelf niet kunnen rehabiliteren.
Het Europese Hof tot bescherming van de Rechten van de Mens (EHRM) liet de eisen te stellen aan de tenuitvoerlegging van beide sancties de laatste jaren naar elkaar toegroeien. Het deed dit door de uitleg van het verbod van inhumane behandeling (artikel 3 EVRM) enerzijds en het verbod van willekeurige detentie (artikel 5 EVRM) anderzijds. Deze bijdrage bespreekt de desbetreffende arresten van het EHRM.