The brain, verbs, and the past: Neurolinguistic studies on time reference

De zin ‘de man fietste’ is moeilijker dan ‘de man fietst’ voor mensen met een agrammatische afasie. Agrammatische afasie is een grammaticale stoornis als gevolg van hersenletsel, bijvoorbeeld een beroerte. In het Nederlands/Engels kun je op paradoxale wijze ook naar het verleden verwijzen met een werkwoordsvorm in (voltooid) tegenwoordige tijd, bijvoorbeeld ‘heeft gefietst’. Laura Bos toont aan dat het niet zozeer de verleden werkwoordstijd is die moeilijk is voor mensen met afasie, maar het verwijzen naar het verleden, ongeacht de werkwoordstijd: voor Nederlandse mensen met afasie was het moeilijker om zinnen af te maken met de onvoltooid verleden tijd of voltooid tegenwoordige tijd dan met de onvoltooid tegenwoordige tijd. Volgens Bastiaanse en collega’s (2011) komt dit doordat er voor verwijzing naar het verleden naar een gebeurtenis vóór het moment van spreken verwezen wordt. Die gebeurtenis moet daarom uit de context (ofwel ‘discourse’) worden opgeroepen. Dit oproepen kost extra hersencapaciteit. Deze ‘discourse’-verklaring wordt ondersteund door een andere studie uit dit promotieonderzoek: bij Russische mensen met afasie trad een simultane stoornis op in het begrip van ‘discourse’-processen, waaronder tijdsverwijzing. Ook gezonde mensen maakten dit ‘discourse’-gerelateerde onderscheid in tijdsverwijzing, zo blijkt een derde studie met hersenactiviteitmetingen door middel van elektro-encefalografie. In een vierde studie heeft Laura Bos oogbewegingen bestudeerd. Hieruit bleek dat Duitse agrammatisch-afatische proefpersonen een werkwoordsvorm die naar de toekomst verwijst even snel verwerkten als gezonde proefpersonen, maar een werkwoordsvorm die naar het verleden verwijst minder snel. Deze resultaten vormen een klein puzzelstuk in de grote puzzel van taalverwerking.